کد مطلب:106424 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:172
[صفحه 213] از خطبه های آن حضرت (ع) است منیت: گرفتار شدم. تحمشكم: خشمگین می كند شما را. مستصرخ: فریاد كننده ای كه مردم را به یاوی می خواند. غوث: فریادی كه با آن كمك می طلبند، معنای دیگر این لغت صدای مردمی است كه واغوثا می گویند. ثار: عداوت، دشمنی. جرجره: صدایی كه در گلوی شتر بر اثر درد شكم می پیچد. سر: دردی است كه در ناف شتر می گیرد. از همین ریشه است جمل اسر. عرب به شتر نری كه بیماری ناف دارد می گوید. نضو من الابل: شتری كه از زیادی سفر فرسوده شده باشد. ادبر: زخمی كه در پشت شتر باشد. من در میان مردمی گرفتار شده ام كه نه فرمانم را اطاعت می كنند و نه دعوتم را اجابت می نمایند. ای بی پدران در یاری كردن پروردگارتان منتظر چه هستید. شما نه دین دارید كه به واسطه آن گرد هم جمع شوید و نه تعصب و غیرتی كه به انگیزه آن بر دشمن بتازید! تا كی در میان شما بپا خیزم، فریاد یاری كشم و ندای وامددا بلند كنم و شما فریاد مرا نشنیده گیرید، و امر مرا اطاعت نكنید، تا این كه عواقب بد این نافرمانی آشكار شود. با كمك شما مردم، نه خونی را می توان طلبید و نه به مقصودی می توان رسید. هرگاه شما را به یاری برادرانتان خواندم، صداهای ناهنجار از خود درآورید، شبیه به صدای شتری كه نافش درد می كند و در كار جنگ سنگینی كردید یا چونان شتری كه پشتش از زحمت بار زخم شده باشد و اگر از شما گروهی از روی اجبار به یاری من برخاستند، اندك لرزان و سست بودند، چنان كه پنداری به زور به سوی مرگ رانده شده و آن را با چشمان خود می بینند. شارح می گوید: این خطبه را حضرت به هنگام غارت عین تمر به دست نعمان بن بشیر ایراد فرموده اند. سبب ایراد خطبه این بود كه معاویه نعمان بن بشیر را با دوهزار سرباز برای به وحشت انداختن مردم عراق از شام گسیل داشت. نعمان در حركت به سمت عراق به نزدیك محلی به نام عین تمر رسید. كارگزار آن محل در آن زمان از جانب امیرالمومنین (ع) شخصی به نام مالك بن كعب ارجی بود مالك بیش از حدود صد سرباز در اختیار نداشت، نامه ای به محضر آن حضرت نوشت و جریان را به اطلاع رساند. امام (ع) با دریافت نامه به منبر برآمد، حمد و ثنای الهی را به جای آورده فرمود: برای یاری مالك برادرتان بسیج شوید- خداوند شما را هدایت فرماید- زیرا نعمان بنی بشیر با تعدادی از مردم شام كه چندان هم زیاد نیستند. برای حمله به مالك در نزدیك عین تمر فرود آمده است. به یاری برادرانتان بپا خیزید، امید است كه خداوند كفار را به وسیله شما از بیخ و بن بركند. از منبر فرود آمد، ولی مردم كوفه از آماده شدن، خودداری كردند. امام (ع) بطور خصوصی به بزرگان كوفه پیام فرستاد و آنها را بر قیام و جنگ فرا خواند. اما آنها همچنان سهل انگاری كردند و تعداد كمی حدود سیصد نفر بیشتر فراهم نشدند. حضرت بپا خاست و این خطبه را ایراد كرد. به روایت دیگر بهنگام محاصره افراد نعمان توسط سپاهیان مالك بن كعب خطبه ایراد شده است. در این خطبه شریفه مطالب زیر بیان شده است: 1- حضرت می فرمایند به افرادی گرفتار شده ام كه فرمان نمی برند. این عبارت نشانه اظهار دلتنگی از اصحابی است كه موجب فریب خوردگی شده اند. امام (ع) با بیان این عبارت گناه فریب خوردگی و شكست را بر عهده یاران بی وفای خود می گذارد و سرزنش بیگانگان را متوجه آنها می كند. 2- فرموده است: لا ابا لكم الی قوله مرام: ای بی پدرها! امام (ع) كه قصد دارد با طرح سوالی آنها را بر یاری دادن به دین خدا برانگیزاند، به صورت سوال انكاری، علت سنگینی و سهل انگاری یارانش را از سستی و كوتاهی آنان بر جنگ استفسار كرده، و توجه آنها را به فراهم بودن اسباب پیكار و جهاد در راه خدا و خشمگین شدن برای رضای ح ق متعال جلب كرده است. سوال شده است كه آیا دینی كه لازمه اش حفظ و نگهداری است، و شما نیز مدعی آن هستید، در شما وجود دارد یا خیر؟ چنان كه خداوند می فرماید: و ما امروا الا لیعبدوا الله مخلصین له الدین حنفاء پس از بیان این سوال ملامت انگیز از غیرت آنها می پرسد. غیرت خصلتی نفسانی است كه با شجاعت همراه است. و سپس می فرمایند: من در میان شما بپا خاستم این جمله امام (ع) آنها را به وحدت و اجتماع برمی انگیزد، كه حضرت فریاد زده است و از آنها یاری خواسته اما آنها سستی و سهل انگاری كرده و از فرمان آن بزرگوار سر بر تافته اند. اطاعت نكردن آنها خطا و تقصیرشان را ثابت می كند. آنگاه حضرت می فرمایند نتیجه این سنگینی و قیام نكردن به جهاد، كیفری سخت خواهد بود. با این عبارت نتیجه بد كار آنها را توضیح داده خطاكاری یارانش را ثابت می كند، و سپس می فرماید به وسیله شما دشمن گوشمالی نمی خورد و انسان به مقصد عالی مطلوب نمی رسد. این سخن امام (ع) خطاب توبیخ آمیزی است، كه عرب را بر اجتماع برای یاری تهییج می كند. اصولا چنین سخنانی طبیعت همگان را برمی انگیزد. پس از بیان این مطالب حضرت سرزنش را نسبت به یاران خود شدت می بخشد و می فرماید: من شما را دعوت به جهاد كردم، شما مثل شتری كه نافش درد بگیرد و از شدت درد صدا در گلویش بپیچد شانه از زیر بار وظیفه خالی كردید. لفظ جرجره را كنایه از بهانه گیری زیاد و ناراحتی فراوان از سختی دعوت به جهاد آورده اند و به این دلیل كه شتر نر به هنگام درد شكم از دیگر شتران بیشتر فریاد برمی آورد، ناراحتی و دلتنگی اصحابش را بدان تشبیه فرموده است. حالت آنان در شانه از زیر بار جهاد خالی كردن را تشبیه به شتری كرده است كه كوهانش بر اثر بار گران زخم شده باشد. چنان كه شتر به آسانی حاضر نیست بار بر پشتش بگذارند. هنگامی كه حضرت آنها را برای یاری برادرانشان مالك و اصحابش فرا خواند، به بهانه های واهی سهل انگاری كردند و آماده پیكار نشدند و آن تعداد اندكی هم كه آماده شدند سخت مضطرب و نگران بودند، بمانند اشخاصی كه بزور به سوی مرگ رانده شوند و با نگرانی مرگ را نظاره گر باشند. حضرت در این عبارت حالت آنان را كه اعلام آمادگی كرده بودند، به دلیل دلهره و هراس آنها به حالت افرادی كه احتضار و مرگ به آنها دست دهد و آنها ترسان و لرزان تماشاگر مرگ باشند، تشبیه كرده است. جملات امام (ع) و تشبیهات، همگی برای توبیخ و سرزنش مردم كوفه آورده شده است، هر چند با عبارتها و كنایه های گوناگون بیان شده اما هدف توضیح تقصیر و كوتاهی آنها در انجام وظیفه و سرپیچی از اطاعت و فرمان، آن حضرت است.
صفحه 213.